اخراج کارکنان: راهنمای جامع

اخراج کارکنان یکی از دشوارترین تصمیماتی است که یک کارفرما می تواند بگیرد. این تصمیم نه تنها برای کارمندی که اخراج می شود، بلکه برای کارفرما و سایر کارکنان سازمان نیز می تواند پیامدهای منفی داشته باشد.

توجه داشته باشید که فرآیند اخراج یک کارمند به اندازه استخدام یک کارمند مهم است و این وظیفه ای است که هر متخصص منابع انسانی باید برای آن آماده باشد. دانستن اینکه چگونه یک کارمند را به روش صحیح اخراج کنید (بله، راه درست و غلط وجود دارد!) یک مهارت ضروری است.

دلایل اخراج کارکنان

 دلایل اخراج کارکنان را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• دلایل مربوط به عملکرد کارمند
• دلایل مربوط به سازمان

دلایل مربوط به عملکرد کارمند

متداول ترین دلیل اخراج کارکنان، عملکرد ضعیف آنها است. این عملکرد ضعیف می تواند شامل موارد زیر باشد:

• عدم انجام وظایف به طور صحیح یا در زمان مقرر
• عدم رعایت استانداردهای کیفیت
• عدم موفقیت در دستیابی به اهداف تعیین شده
• عدم همکاری با سایر کارکنان

در برخی موارد، کارفرمایان ممکن است کارمندانی را که رفتارهای غیراخلاقی یا غیرقانونی دارند، اخراج کنند. این رفتارها می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ارتکاب جرم
• خیانت به اعتماد کارفرما
• اعمال خشونت یا تهدید علیه سایر کارکنان

دلایل مربوط به سازمان

در برخی موارد، کارفرمایان ممکن است به دلایلی مرتبط با سازمان خود، اقدام به اخراج کارکنان کنند. این دلایل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اصلاح ساختار سازمان
• کاهش هزینه ها
• تغییر در شرایط اقتصادی
• تعطیل یا ورشکستگی سازمان

قوانین و مقررات اخراج در ایران

قوانین و مقررات اخراج در ایران در قانون کار مصوب 1369 و اصلاحات بعدی آن، و همچنین در برخی قوانین و مقررات خاص مانند قانون کارخانجات و کارگاه‌های تابع وزارت صنایع سنگین و قانون کار وزارت نفت، پیش‌بینی شده است.

شرایط اخراج کارگر

بر اساس ماده 27 قانون کار، اخراج کارگر تنها در موارد زیر مجاز است:

• قصور در انجام وظایف محوله یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه توسط کارگر
• اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی کارگران در واحدهای فاقد شورای اسلامی کار

در مورد قصور کارگر، کارفرما باید ابتدا به کارگر تذکر کتبی دهد. اگر کارگر پس از دریافت تذکر کتبی، همچنان در انجام وظایف خود قصور کند، کارفرما می‌تواند اقدام به اخراج وی کند.

در مورد نقض آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه، کارفرما باید ابتدا آیین‌نامه انضباطی کارگاه را به کارگر ابلاغ کند. سپس، اگر کارگر مرتکب یکی از تخلفات مندرج در آیین‌نامه شود، کارفرما می‌تواند اقدام به اخراج وی کند.

ضمانت اجرای اخراج غیرقانونی

اخراج کارگر بدون رعایت شرایط مذکور در قانون کار، غیرقانونی است. در این صورت، کارگر می‌تواند به مراجع حل اختلاف مراجعه کند و تقاضای الزام کارفرما به ادامه اشتغال خود را بنماید. در صورت احراز اخراج غیرقانونی، مراجع حل اختلاف می‌توانند حکم به بازگشت کارگر به کار صادر کنند.

حقوق کارگر در صورت اخراج

در صورت اخراج کارگر، کارفرما باید علاوه بر پرداخت حقوق و مزایای معوقه، حق سنوات نیز به کارگر پرداخت کند. حق سنوات به میزان یک ماه آخرین حقوق کارگر به ازای هر سال سابقه کار است.

در صورتی که اخراج کارگر غیرقانونی باشد، کارگر علاوه بر حقوق و مزایای معوقه و حق سنوات، می‌تواند تقاضای دریافت خسارت نیز بنماید. میزان خسارت توسط مراجع حل اختلاف تعیین می‌شود.

اخراج کارگر قراردادی

قوانین و مقررات اخراج در مورد کارگران قراردادی نیز به همان صورت کارگران دائمی اعمال می‌شود. با این حال، در برخی موارد، کارفرما می‌تواند قرارداد کار کارگر قراردادی را بدون نیاز به اخراج، فسخ کند. برای مثال، اگر کارگر قراردادی در طول مدت قرارداد مرتکب تخلفی شود که موجب ضرر و زیان کارفرما شود، کارفرما می‌تواند قرارداد کار وی را فسخ کند.

عواقب اخراج کارکنان

اخراج کارکنان می‌تواند عواقب منفی زیادی برای سازمان، کارکنان اخراج شده و حتی کارکنان باقی‌مانده داشته باشد.

عواقب اخراج کارکنان برای سازمان

• کاهش بهره‌وری

اخراج کارکنان می‌تواند باعث کاهش بهره‌وری سازمان شود. کارکنان باقی‌مانده ممکن است احساس ناامنی شغلی کنند و به همین دلیل انگیزه و اشتیاق خود را برای کار از دست بدهند. همچنین، ممکن است زمان و انرژی خود را صرف نگرانی در مورد آینده شغلی خود کنند و این امر به کاهش تمرکز و عملکرد آنها منجر شود.

• افزایش هزینه‌ها

اخراج کارکنان می‌تواند هزینه‌های زیادی برای سازمان داشته باشد. این هزینه‌ها شامل پرداخت بیمه بیکاری، هزینه‌های استخدام و آموزش مجدد کارکنان جدید و همچنین هزینه‌های حقوقی و سایر هزینه‌های مرتبط با اخراج می‌شود.

• تضعیف روحیه سازمان

اخراج کارکنان می‌تواند روحیه سازمان را تضعیف کند. کارکنان باقی‌مانده ممکن است احساس کنند که مورد قدردانی قرار نمی‌گیرند و اعتماد خود را به سازمان از دست بدهند. این امر می‌تواند منجر به افزایش غیبت، کاهش رضایت شغلی و حتی افزایش نرخ ترک شغل در سازمان شود.

عواقب اخراج کارکنان برای کارکنان اخراج شده

• افزایش استرس و اضطراب

اخراج می‌تواند باعث افزایش استرس و اضطراب کارکنان اخراج شده شود. آنها ممکن است نگران تأمین مالی زندگی خود و خانواده خود باشند. همچنین، ممکن است احساس شکست و سرخوردگی کنند.

• کاهش اعتماد به نفس

اخراج می‌تواند اعتماد به نفس کارکنان اخراج شده را کاهش دهد. آنها ممکن است احساس کنند که در کار خود موفق نبوده‌اند و این امر می‌تواند تأثیر منفی بر آینده شغلی آنها داشته باشد.

• افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی

اخراج می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی مانند فشار خون بالا، بیماری قلبی، افسردگی و اضطراب را در کارکنان اخراج شده افزایش دهد.

عواقب اخراج کارکنان برای کارکنان باقی‌مانده

• افزایش ناامنی شغلی

اخراج کارکنان می‌تواند ناامنی شغلی کارکنان باقی‌مانده را افزایش دهد. آنها ممکن است نگران این باشند که در آینده خود اخراج شوند و این امر می‌تواند بر عملکرد و بهره‌وری آنها تأثیر منفی بگذارد.

• افزایش رقابت‌جویی

اخراج کارکنان می‌تواند رقابت‌جویی بین کارکنان باقی‌مانده را افزایش دهد. آنها ممکن است احساس کنند که برای حفظ شغل خود باید بیشتر تلاش کنند و این امر می‌تواند منجر به افزایش تنش و اختلافات بین کارکنان شود.

راهکارهای مدیریت اخراج کارکنان

در اینجا چند راهکار برای مدیریت اخراج کارکنان ارائه شده است:

1. آماده سازی

قبل از اخراج هر کارمند، مهم است که مدیران به دقت آماده شوند. این شامل بررسی مستندات مربوط به عملکرد کارمند، بررسی قوانین و مقررات مربوط به اخراج کارکنان و تعیین بهترین زمان و مکان برای اخراج کارمند است.

2. صداقت و احترام

هنگام اخراج یک کارمند، مهم است که مدیر با صداقت و احترام با او رفتار کند. این بدان معناست که مدیر باید به طور مستقیم و شفاف به کارمند اطلاع دهد که اخراج شده است. همچنین، مدیر باید به کارمند توضیح دهد که دلایل اخراج او چیست.

3. ارائه حمایت

اخراج یک کارمند می تواند تجربه ای بسیار دشوار برای او باشد. بنابراین، مهم است که مدیران پس از اخراج کارمند به او حمایت ارائه دهند. این حمایت می تواند شامل کمک به کارمند در یافتن شغل جدید، ارائه مشاوره شغلی و… باشد.

4. اطلاع رسانی به کارکنان

اگر اخراج کارکنان به صورت گسترده انجام شود، مهم است که مدیران به سایر کارکنان در مورد این موضوع اطلاع دهند. این اطلاع رسانی باید به گونه ای انجام شود که به ایجاد شایعات و نگرانی های غیر ضروری در میان کارکنان جلوگیری شود.

5. پیروی از قوانین و مقررات

اخراج کارکنان باید مطابق با قوانین و مقررات مربوطه انجام شود. در صورت عدم رعایت این قوانین و مقررات، ممکن است شرکت با عواقب قانونی مواجه شود.

در اینجا چند نکته اضافی برای مدیریت اخراج کارکنان ارائه شده است:

• جلسه اخراج را در مکانی خنثی و خصوصی برگزار کنید.
• از بحث و جدل در مورد عملکرد کارمند خودداری کنید.
• به کارمند اجازه دهید سوالات خود را بپرسد.
• مدارک مربوط به اخراج کارمند را به او ارائه دهید. 

با پیروی از این راهکارها، مدیران می توانند تأثیرات منفی اخراج کارکنان را به حداقل برسانند و به حفظ روحیه و بهره وری کارکنان باقیمانده کمک کنند.

راهکارهای کاهش آثار منفی اخراج کارکنان

برای کاهش آثار منفی اخراج کارکنان، کارفرمایان می توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

• اخراج کارکنان را به عنوان آخرین راه حل در نظر بگیرید: کارفرمایان باید قبل از اخراج کارکنان، تمام راهکارهای ممکن برای حفظ شغل آنها را بررسی کنند.
• اخراج کارکنان را به طور شفاف و عادلانه انجام دهید: کارفرمایان باید دلایل اخراج کارکنان را به طور شفاف و عادلانه به آنها اطلاع دهند.
• از حمایت کارکنان باقی مانده اطمینان حاصل کنید: کارفرمایان باید از کارکنان باقی مانده حمایت کنند تا از کاهش انگیزه و بهره وری آنها جلوگیری شود.

پس از پایان کار چه باید کرد؟

در اینجا چند نکته برای کارفرمایان وجود دارد که می توانند برای اطمینان از انتقال آرام و حفظ هماهنگی، روحیه و تداوم محل کار پس از اخراج یک کارمند دنبال کنند:

حرفه ای بودن و رازداری را حفظ کنید

در طول فرآیند پایان کار، مهم است که حرفه ای بمانید و از پخش شایعات، درگیری ها یا مشاجرات در محل کار خودداری کنید. با صحبت نکردن در مورد جزئیات خاتمه کار با سایر کارمندان، به حریم خصوصی کارکنان اخراج شده احترام بگذارید.

سوابق داخلی را به روز کنید

برای به روز رسانی سوابق و غیرفعال کردن دسترسی کارمندان به سیستم های شرکت، به بخش های مربوطه مانند IT و حقوق و دستمزد اطلاع دهید. اطمینان حاصل کنید که نام کارمند خاتمه یافته از فهرست راهنمای شرکت و کانال های ارتباطی حذف شده است.

اخراج کارمند را اعلام کنید

اعضای تیم مربوطه، ذینفعان و مشتریان را در مورد خاتمه اطلاع دهید تا بتوانند برای هر گونه تنظیمات کاری آماده شوند. نحوه توزیع مجدد مسئولیت ها و بارهای کاری کارمند خاتمه یافته را تعیین کنید و در صورت نیاز یک جدول زمانی برای جایگزینی کارمند ارائه دهید.

سخن پایانی

به یاد داشته باشید که اخراج یک کارمند هرگز کار آسانی نیست، اما با پیروی از این نکات می توانید به اطمینان از یک انتقال آرام و حمایت از همه افراد درگیر کمک کنید.